Bloemetje 80. Zwart - wit
Door Joris Leijten
De tekeningen in de boeken van uitgeverij Joleijt zijn allemaal in het zwart wit. Dat is niet toevallig, dat is een keuze. Omdat we ‘duidelijke’ afbeeldingen willen maken. Zwarte lijnen op wit papier, duidelijker kunnen we het niet maken. Kleuren leiden af, vinden wij. Wij krijgen er veel vragen over. Boekhandelaren willen onze boeken vanwege het zwart-witte niet verkopen. Ze kijken niet naar de inhoud van het boek; een kinderboek moet voor hen opvallen op het boeken schap door een full colour glanzende kaft. Wij menen dat een zwart wit boek de aandacht trekt tussen alle kleuren boeken. Wij voelen ons gesteund door recensies die over onze boeken geschreven zijn.
Prof. Dr. J.A.M. Bransen (Jan) faculteit Filosofie van de gedragswetenschappen Radboud Nijmegen schreef in zijn recensie over het prentenboek Meisje Bloem: "De tekeningen in Meisje Bloem hebben een heel eigen signatuur. Eenvoudig, zwart-wit, weinig details, en soms gaan ze op een verrassende manier hun eigen gang, alsof ze een tweede verhaal vertellen, wat weer tot heel andere vragen aanleiding kan geven." ¹
Een andere hoogleraar Marcel Lubbers faculteit Interdisciplinaire Sociale Wetenschap: Relaties tussen groep en culturen Universiteit Utrecht, schreef over ons laatste leesboekje De Knopenla, over de wereld van Hidde : “Het boek is niet alleen beeldend geschreven, de tekeningen die je ziet bij het omslaan van elke bladzijde zijn prachtig en drukken eveneens uit welke kracht uitgaat van positieve menselijke relaties.” ²
Ben Loth, ex-leerkracht en Nijmeegse Stadsdialoog begeleider schreef: over het leesboekje Het erwtje: “Het boekje van Joris Leijten en Clémence Leijten wordt in het onderwijs veel gebruikt en is naar mijn idee ook heel bruikbaar door de steeds verrassende wendingen en de grappige veel zeggende tekeningen."
Meisje Bloem spreekt in het boek niet over kleuren behalve in het verhaaltje “Grijze dingen” als het op haar zolder schemert en alles van kleur is veranderd. Meisje Bloem zegt: ‘Het is schemer. De kleuren van de dozen en kleuren van de dingen op zolder zijn weg. ’Meisje Bloem kijkt naar de rode mantel van Sinterklaas en naar de kleurige vlinders in de doos. Ze kijkt naar de witte kom. Meisje Bloem zegt: ‘Sinterklaas heeft nu een grijze mantel.[..] Meisje Bloem zegt: ‘De kleuren zijn van de dag. ’s Avonds wordt de wereld eerst grijs.’ Meisje Bloem kijkt in de spiegel. Het haar van Meisje Bloem is grijs en ook het vel van haar gezicht is grijs. En de jurk van Meisje Bloem die eigenlijk zwart is, is grijs. Meisje Bloem zegt: ‘Als alles grijs is moet je naar bed. Als alles zwart is moet je slapen.’ Meisje Bloem zegt: ‘Als ik witte verf doe door zwarte verf dan krijg ik grijs. De schemer is grijs.’ (49. Grijze dingen).
Een lijntekening maken is niet gemakkelijk. Alleen als je het onderwerp door en door kent en voelt, kun je met een enkele lijn een boodschap overbrengen.
Het moet immers direct goed zijn, je kunt niet met kleuren vegen en daarmee een afbeelding bijtrekken nog. Werken in alleen een zwarte lijn is werken zonder twijfel. Een lijn is een conclusie”, zei een kunstschilder mij eens, “een vlek is een vraag.” De boeken die wij maken zijn conclusies, gebaseerd op wat de persoon in het verhaal vertelt en dat willen we in de tekeningen niet invullen voor de lezer met kleuren. Meisje Bloem kan van Indische komaf zijn, of haar ouders kwamen uit Nijmegen ; die invulling is in een zwart- wit tekening mogelijk.
De zwarte lijnen in onze boeken vormen een kader, vinden wij. Een kader waarbinnen kinderen in hun gedachten hun eigen kleuren kunnen aanbrengen. Niemand weet wat de zwarte kleur van het jurkje van Meisje Bloem werkelijk is en ook haar haar en haar schoenen. Er blijft een invulling over voor de lezer. De gezichten zijn wit. Die kunnen de kinderen in gedachten rood kleuren of geel of bruin of blauw. Een geel gezichtje met rode wangen bijvoorbeeld, de pop van Meisje Bloem in een blauwe jurk of in een gele. Die ruimte geven we onze lezers. Daarmee wordt het een boek van henzelf want er is nog iets in te vullen dat zij zelf kunnen bedenken. Niet alles is voorgekauwd; in een gekleurd boek is de werkelijkheid volledig bepaald; daar is die ruimte niet. Veel mensen zien ons boek ook als en kleurboek. Apart hebben we voor Meisje Bloem en alle andere boeken op verzoek nog echte kleurplaten gemaakt met helemaal geen inkleuring alleen contouren in zwart.
Maar lijntekeningen in het zwart en dan voor kinderen? Zwart is een sombere kleur, kinderen associeer je met rood, geel blauw en groen. Zeker, zwart is een sombere kleur, de kleur van dood, drama en duisternis, maar óók van macht, kracht en elegantie. Zwart straalt macht en kracht uit, denk maar aan de rechters in het zwart met de witte bef, aan hoogleraren in toga. Wie zwart draagt voelt zich zelfverzekerd, mensen in het zwart gaan niet onopgemerkt voorbij. Het lijkt een tegenstelling maar mensen rouwen en feesten in het zwart. Het kan. Denk maar aan de smoking en de zwarte chique jurk, die heel droef en ook feestelijk kunnen zijn. Dus waarom geen zwart voor kinderen ? We willen immers krachtige boeken maken.
Ik weet van Clémence Leijten de tekenares van onze boeken dat zij in het zwart tekenen verre weg verkiest boven kleur. “Een papier, een pen meer heb je niet nodig”, zegt ze, “zoiets simpels. Het kost bijna niks. En je kunt er iets krachtigs mee maken.” Zwart moet wel echt zwart zijn, vindt ze. Er zijn heel veel tinten zwart. Zwart dat neigt naar grijs, naar bruin, naar blauw, naar groen soms. Dekkend zwart wil ze voor onze boeken gebruiken, zwarte gouache, en ik mag als vormgever daar nog een schep boven op doen als ze vraagt om de tekeningen met de computer op te zwarten nog en uit te snijden/te vergroten. Als uitgever heb ik de kleur van het wit van het papier gekozen, waardoor het zwart optimaal contrasteert. En soms kies ik er in overleg met Clémence voor, om de afbeeldingen te laten glimmen, zoals in de leesboekjes. Op dat het licht in het zwart weerkaatst en een extra dimensie geeft.
Zwart geeft ons allebei een oer gevoel. Niet voor niets werden de eerste tekeningen van de eerste mensen op aarde met zwart getekend. Kleurstof die zij voorradig hadden van het vuur dat ze maakten met takken hout die verkoolden. Houtskool. Daarmee werd veel later inkt gemaakt. Alle vormen van zwart zijn voortgekomen uit dat ene oer product: verbrand hout. ³ Ook het papier van onze boeken is van hout gemaakt. Daarmee maken we een product dat puur is in onze beleving, en krachtig. De full colour boeken met de geplastificeerde kaft zijn van een andere orde.
- Recensie Dr. J.A.M. Bransen Universiteit Radboud Nijmegen , Meisje Bloem op www.meisjebloem.nl
- Recensie hoogleraar Marcel Lubbers Universiteit Utrecht De knopenla, over de wereld van Merel en Soliman (joleijt.nl/knopenla )
- De kleuren van Caspers, Programma, aflevering 3 “Zwart”, dinsdag 5 juli 2022. AVRO/ TROS.